Darülmuallimat
Darülmuallimat adı verilen okullar, 1870 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk ve orta öğretim kız mekteplerine kadın öğretmen yetiştirmek için açılan okullardır.
Osmanlı İmparatorluğu'nda kadınların yükseköğrenim hakkı mücadelesi
Kadın Üniversitesi (İnas Darülfünunu)
Osmanlı İmparatorluğu'nda kadınların lise sonrası gidebilecekleri tek öğretim kurumu, Darülmuallimat, yani İstanbul, Çapa'daki Kız Öğretmen Okulu'ydu. Üniversite sadece erkeklere açık olduğundan, kadınların gidebilecekleri herhangi bir yükseköğretim kurumu yoktu.
Ulviye Mevlan'ın kurmuş olduğu Kadınlar Dünyası dergisinde, yükseköğretim hakkının kadına tanınması için her kesimden kadının tartışmaya katılımı sağlanarak, bir kampanya başlatılmıştı. Bu kampanyada Kadınlar Dünyası yazarlarından Mükerrem Belkıs önde gelen yazarlardandı. Millete ve Hükümete bir Hitabe: Hak İsteriz başlıklı yazısında, Mükerrem Belkıs, insanlığın en doğal hakkı olarak gördüğü yükseköğrenim hakkının kadına tanınmamış olmasını eleştiriyordu:
"Bu hakkımızın gasb edilmesinden dolayı millette, hükümette, vicdanı titremeyen, millet-i müstakbelenin (gelecekteki insanların) lanetlerinden korkan bir ferd yok mu? Aman yarab! Ne hissizlik... (...) İstediğimiz hakkımız şudur: Biz kadınlara da dar-ül-fünun şu'abadının açılması, o harikulade ilim ve fünundan istifade etmesi..."
Mükerrem Belkıs, kadınların yüksek tahsile olan ihtiyacı konusundaki bir başka makalesinde ise söyle yazıyordu:
"Bekleyecek zamanımız yoktur. Bilmiyorum nasıl bir zaman bekliyorsunuz?"
Kadınların yükseköğrenim hakkı elde etme mücadelesinde Kadınlar Dünyası dergisinde yapılan tüm tartışmalar ve lobi çalışmaları çok geçmeden ürünlerini vermiş, önce 1914 yılının başında Darülfünun'da (Üniversite) kadınlara yönelik konferanslar düzenlenmiş, ardından 12 Eylül 1914'te, bugün yerinde İstanbul Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültelerinin bulunduğu Zeynep Hanım Konağında kadınlar için bir üniversite, yani İnas Darülfünunu açılmıştır.
İnas Darülfünunu'nun ilk öğrencileri, yukarda adı geçen Darülmuallimat ve Kız İdadîsi (kız orta okulu) mezunlarından ve İnas Darülfünunu'nun giriş sınavını kazanan kadınlardan oluşuyordu. İnas Darülfünunu'nun sınavlarına kadınları hazırlamak için özel dersaneler bile açılmıştı.
Artık kadınlar, herbiri 3 yıl süreli Edebiyat, Matematik (Riyaziyat) ve Tabii Bilimler bölümleri (Tabiiyat) ile sınırlı olsa da yüksek eğitim görebileceklerdi. Kadınlar Dünyası dergisi bir yandan bu başarısını kutlarken, bir andan da kadınların yüksek eğitimine getirilen sınırlamayı eleştirirerek derhal tıp ve hukuk fakültesi şubelerinin de kadınlar için açılmasını talep eden makaleler yayımlamaya başladı.
1917 yılında, 7'si Edebiyat, 3'ü Riyaziyat, 8'i Tabiiyat bölümünü bitiren 18 kadın İnas Darülfünunu'ndan mezun oldu. Mezuniyet derecelerine göre 6 kadın İstanbul'daki İnas Sultanîleri (kız liseleri) öğretmenliklerine, 12 kadın da İstanbul dışındaki Darülmuallimatlara (kız öğretmen okullarına) müdür ve öğretmen olarak atanmışlardır.
Tıp Eğitimi ve Kadınlar
1890
Müslüman kadınlarının hekim olup olamayacağı ile ilgili ilk tartışma, Tercüman-ı Hakikat gazetesinde "Tabibeler" adlı yazı ile başladı.
Şura-i Devlet (Danıştay) tartışmalar sonucu konuyu inceledi kadınların hekimlik yapamayacaklarını bildirdi. 1909
Henüz erkek öğrencilere mahsus olan askeri ve sivil tıbbiyeler Haydarpaşa'daki tıbbiye binasında birleştirilerek Haydarpaşa Tıp Fakültesi adını aldı. 1917
Sıhhıye Meclis-i Umumisi „Kadınların hekimlik yapmalarında bir sakınca yoktur." kararını aldı ve karar "Muallim Mecmuası"nda duyuruldu. 19 Eylül 1917
Sıhhiye Umum Müdürü Dr. Adnan Adıvar kadınların Tıp eğitimi yapabilmeleri için Sadrazama dilekçe verdi. Sadrazam Talat Paşa bu sırada Rusya'da bulunduğu için. Meclis-i Vükelâ (Vekiller Meclisi) Başkanı Enver Paşa tarafından dilekçe reddedildi. 5 Ekim 1918
Yeni Sıhhiye Nâzırı İsmail Bey Tıp eğitimi yapabilmeleri başvusunu tekrarladı. Bu defa Meclis-i Vükelâ, kadınların tıp, dişçilik ve eczacılık öğrenimi yapabileceği kararını aldı. Bu karar dört gün sonra Sıhhiye Nâzırlığına bildirildi. Haber, kadın basınında büyük yankı buldu.
(Kaynak: Z.N. (Zînetullah Nûşirevan), "Kadınlar Hukuku", Türk Yurdu, XIII/6 (8 Teşrnisâni 1333), s. 3655; "Kadın Şuunu", Bilgi Yurdu Işığı, I/6 (15 Eylül 1333), s. 90-93.)
Fakat Tıp Fakültesi'ndeki öğretim görevlileri arasındaki fikir ayrılığı nedeniyle uygulamaya geçilemedi. 1921 Sonbaharı
Kadınların tıp fakültesine girmesi için uğraş veren Fatma Müfide Kazım (Küley), uzun uğraşlar sonucunda Besim Ömer Paşa‟nın Haydar Paşa Tıp Fakültesi'nde rektörlüğü sırasında Sabiha Süleyman ve İffet Naim (Çağlar) ile birlikte Tıp Fakültesi'ne kayıt yaptırdılar.
Fakültede öğretim görevlisi olan Akil Muhtar kadın öğrencilerin Tıp Fakültesi'ne alınmaması için saraya ve hükümete dilekçe verdi, dilekçesi kabul edildi. 1922-1923 Öğrenim yılı
Kadın öğrenciler, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki siyasal ve sosyal dalgalanmalar ve yeni güç dengelerini Tıp Fakültesine devam etmek için kendi lehlerinde bir gelişme olarak gördüler. İlk kez Fatma Müfide Kazım (Küley), Sabiha Süleyman (Sayın), İffet Naim (Çağlar) Kimya hocası Hadi Faik Bey'in dersine girdiler. Sorun çıkmadı. Diğer öğrenciler Suat Rasim, Fitnat Celal (Taygun), İffet Onur, Dürrriye Hanım, Hamdiye Abdürrahim (Maral), Melahat de ilk gruba katıldılar. Böylece kadınlar, Haydarpaşa Tıp Fakültesi'ni de kadınlar için eğitime açtılar. 1927
Tıp Fakültesi ilk kadın mezunlarını verdi: Dr. Fatma Müfide Kazım, Dr. Hamdiye Abdürrahim , Dr. Suat Rasim, Dr. Sabiha Süleyman, Dr. İffet Naim, Dr. Fitnat Celal. Fakat, kadın doktorlara resmî görev verilmediği için, kadın doktorlar ancak serbest çalışabiliyorlardı. 1928
Tıp Fakültesi ilk mezunlarının çalışma alanları:
Dr. Fatma Müfide Kazım Küley (Bilgiye ulaşılamadı)
Operatör Dr. İffet Onur: Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı. Muayenehane açtı.
Operatör Dr. Suat Rasim: Şişli İşçi Sigortaları Hastahanesi'nde çalıştı
Dr. Sabiha Süleyman Sayın: Çocuk Hastalıkları Uzmanı. Devlet hizmetinde 34 yıl Anadolu'da çalıştı.
Operatör Dr. Fitnat Celal Taygun: Anadolu'da kömür ve bakır işletmelerinde çalıştı.
Dr. Hamdiye Abdürrahim Maral: Deri hastalıkları, Fizik Tedavi ve Radyoterapi ihtisasları yaptı.
Dr. İffet Naim Çağlar: Göz hastalıkları Uzmanı
Melahat: Kimya Fakültesi'ne geçmiş ve Kimyager oldu.
Dürriye: Eğitimi sırasında hastalanmış ve mezun olmadan vefat etti.
Kadın Güzel Sanatlar Okulu (İnas Sanayi-i Nefise Mektebi)
İnas Darülfünunu'nunun eğitime başlamasının hemen ardından ise, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi , yani kadınlar için güzel sanatlar okulu da 1 Kasım 1914'te İstanbul Üniversitesi ana binasında açılmıştır.
Daha geniş bilgi için bkz:
- Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul, 3. Basım 2011, ss. 334-342)
- "İnas Darülfünunu", wikipedia.org, http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0n%C3%A2s_Dar%C3%BClf%C3%BCnunu